Feestelijke afsluiting bij het Sociaal en Cultureel Planbureau op 6 juni 2024. Samen met ouderen en een onderzoeksteam van Leyden Academy hebben onderzoek gedaan naar wat is betekenisvol meedoen? De deelnemers / co-onderzoekers hebben zelf foto’s gemaakt over onderwerpen die zij belangrijk vinden. Aan de hand van deze foto’s zijn we in gesprek gegaan met beleidsmakers en onderzoekers.
Photo-voice succesvol in betrekken kwetsbare ouderen bij onderzoek en beleid.
Van vitale ouderen in de derde levensfase wordt vaak verwacht dat zij maatschappelijk actief blijven en zorg dragen voor de ‘oldest old’. Maar wat als oudere mensen in kwetsbare situaties leven, geconfronteerd worden met bestaansonzekerheid en geen toegang hebben tot hulpbronnen of sociale netwerken? Hoe kunnen beleidsmakers en onderzoekers deze kwetsbare groep bereiken en betrekken bij betekenisvolle participatie?
Op oproepen van onderzoekers en beleidsmakers om mee te doen aan onderzoek reageren vooral vaak ouderen die beter opgeleid zijn en diverse hulpbronnen in hun omgeving kunnen aanboren. Onderzoek naar betekenisvolle participatie van ouderen in kwetsbare leefsituaties is daarentegen schaars. Beleidsmakers en onderzoekers spreken dan al snel van ‘moeilijk bereikbare groepen’. Maar je kunt je afvragen of het niet zo is dat de eigen methodologie, sociale positie en de instituties waar onderzoekers deel van uitmaken, juist een afstand en een wij-zij-gevoel creëren dat het contact belemmert.
Om erachter te komen wat ouderen in kwetsbare situaties zelf als betekenisvolle participatie ervaren, besloot een onderzoeksteam van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en de Leyden Academy on Vitality and Ageing (LAVA) een participatief actieonderzoek op te zetten in twee grootstedelijke buurten; Amsterdam Oost en Laak in Den Haag.
De onderzoekers vormden in elke wijk een team met oudere co-onderzoekers, die hun eigen levens en die van hun medebewoners gingen onderzoeken met het oog op verbetering van hun leefsituatie. In dit photo-voice project fotografeerden mensen hun buurt en eigen leven onder leiding van kunstenaar Janine Schrijver. Dat leverde duidelijke beelden op over de leefwereld van de deelnemers. Zo fotografeerde een co-onderzoeker een afvoerputje: “Zo word ik door de overheid behandeld en zo voel ik me dus ook vaak.”
Ter afsluiting van dit project gingen de oudere co-onderzoekers bij het Sociaal en Cultureel Planbureau op 6 juni met beleidsmakers en onderzoekers in gesprek over hun fotoverhalen. Het werd duidelijk dat de deelnemers in hun gezamenlijke fotoverhalenproject de energie vonden om hun stem te laten horen. “Soms lijkt het alsof de fut uit de relatie tussen overheid en burgers is. Dit project laat zien dat er nieuwe positieve energie kan ontstaan,” aldus Crétien van Campen, onderzoeker bij het SCP en mede-initiatiefnemer. Ook mede-initiatiefnemer Tineke Abma, directeur van LAVA, benadrukte het enthousiasme dat dit project heeft losgemaakt. “Het is ongelooflijk mooi om te zien dat het niet alleen duidelijk maakt waar pijnpunten zitten maar dat dit proces ook leidt tot verbinding. Kijk naar een initiatief als de ‘Dappere Doorzetters’ in Amsterdam, dat ervoor zorgt dat mensen die in een isolement zitten, met name vrouwen met een migratieachtergrond, weer actief vriendschappen krijgen en onderhouden.”
De aanwezige beleidsmakers en co-onderzoekers uit Den Haag en Amsterdam waren het met elkaar eens. ‘’Als je je stem mag laten horen, kom je met elkaar tot een echt gesprek. En dat is niet alleen belangrijk voor de burgers zelf maar vooral voor een overheid die er voor iedereen wil zijn.”
Directeur van het SCP, Karen van Oudenhoven, sprak zelfs over de brug die dit project heeft gelegd tussen de taal van de burgers en de taal van het beleid. “Als onderzoekers en beleidsmakers zijn we gewend om met vragenlijsten te komen en dan de antwoorden te verwerken. Maar er is een grote groep die daar niets mee heeft of zelfs afstand van neemt. Hoe zorg je er dan voor dat deze groep toch gehoord wordt en dat hun ervaring en mening wordt meegenomen in de besluitvorming? Dat dat wel kan heeft dit project bewezen!’’
De foto’s in combinatie met een korte tekst maakten duidelijk waar mensen echt tegenaan lopen en wat hun wensen en behoeften zijn. Deze vernieuwende manier van participatief onderzoek spreekt ook Wim Burggraaff, beleidsadviseur bij de overheid, enorm aan: “In plaats van dat we zeggen dat zij moeilijk te bereiken zijn moeten we andere wegen kiezen. Normaal heb ik een onderzoeksrapport van heel veel pagina’s dat ik probeer te vangen in één beeld waarbij we vanuit ‘zeggen en denken’ komen tot ‘voelen en doen’. Ik nodig dan ook alle onderzoekers uit om veel meer verhalen op te halen op deze manier. Alleen dan horen we de stem van mensen die we normaal niet horen.’’
Foto’s: Wiebe Kietstra
Bovenstaande tekst is overgenomen van de website van Leyden Academy en SCP.
Wil je meer weten over het project: https://janineschrijver.nl/kunst-wetenschap-onderzoek/photovoice/
https://www.leydenacademy.nl/photovoice-zeer-succesvol-bij-betrekken-kwetsbare-groepen-in-onderzoek/
6 juni Slotbijeenkomst SCP: https://www.scp.nl/actueel/nieuws/2024/06/11/photo-voice-succesvol-in-betrekken-kwetsbare-ouderen-bij-onderzoek-en-beleid